Bacteriën, goed of slecht voor onze gezondheid?
Bacteriën zijn kleine levende wezens die niet met het blote oog zichtbaar zijn, ze bestaan uit één enkele cel en zijn bijna overal in onze omgeving aanwezig: in de lucht, de bodem, water, zelfs op onze huid. Sommige bacteriën zijn nuttig voor de mens - ze zijn aanwezig in onze darmen, bevorderen de spijsvertering én ze worden zelfs toegevoegd aan voeding voor de fermentatie (yoghurt, zuurkool,… ), - maar er zijn ook bacteriën die ziekten veroorzaken: deze noemen we pathogeen (ziekteverwekkend).
Ziekteverwekkende bacteriën of hun toxines (giftige stoffen) kunnen infecties of intoxicaties veroorzaken. Hun pathogeniteit (vermogen om een ziekte te veroorzaken) hangt af van verschillende factoren zoals het aantal bacteriën, de omstandigheden van inname, de gezondheidstoestand van de persoon, … .
Voorbeelden van bacteriën die ziektes kunnen verwekken zijn: shigatoxine-producerende Escherichia coli (STEC), Salmonella, Listeria monocytogenes, ... .
Listeria monocytogenes, een ziekteverwekkende bacterie
Listeria monocytogenes is een bacterie die in ons milieu voorkomt: ze kan worden aangetroffen in de bodem, in kuilvoer, in feces, in water (afval of riool) , … . Listeria monocytogenes wordt hoofdzakelijk via voeding op de mens overgedragen. Het kan een infectieziekte genaamd listeriose veroorzaken.
Listeriose: een ziekte die je ernstig moet nemen
Listeriose is een infectieziekte die wordt veroorzaakt door de darmbacterie Listeria monocytogenes. De symptomen van listeriose lijken op die van griep: koorts, spierpijn, hoofdpijn en maag- en darmproblemen.
Maar de bacterie kan ook ernstigere infecties veroorzaken, vooral bij YOPI (jonge kinderen, ouderen, zwangere vrouwen en personen met een verzwakte immuniteit): hersenvliesontsteking, bloedvergiftiging, … . Deze mensen behoren tot een risicogroep aan wie artsen aanraden bepaalde levensmiddelen, die gevoeliger zijn voor Listeria monocytogenes, te vermijden zoals: producten op basis van rauwe melk (zachte kazen), rauwe groenten, gekookte vleeswaren en gerookte zalm. De gevolgen van een listeria-infectie tijdens de zwangerschap kunnen zeer ernstig zijn: bloedvergiftiging, hersenvliesontsteking en spontane abortus van de foetus zijn helaas niet uitgesloten.
In sommige gevallen kan het tot acht weken na de consumptie van de gecontamineerde voeding duren voordat er herkenbare symptomen optreden. Mensen met deze symptomen moeten hun arts raadplegen.
Listeriose in de Europese Unie (EU)
Het risico de infectieziekte listeriose te ontwikkelen hangt af van de virulentie (hiermee wordt aangegeven in hoeverre de bacterie ziekteverwekkende eigenschappen heeft) van de stam die via de voeding is opgenomen, de vatbaarheid van de consument en de hoeveelheid opgenomen bacteriën.
Jaarlijks worden in de EU meer dan 2000 gevallen van listeriose bij de mens gemeld. Listeria monocytogenes is een van de meest voorkomende zoönoses (Een zoönose is een infectieziekte die van dier op mens kan overgaan). Listeria monocytogenes is de bacterie die echter de meeste overlijdens veroorzaakt en in bijna de helft van de gevallen tot hospitalisatie leidt.
Meer informatie vind je in het zoönoserapport (2021) van EFSA:
https://efsa.onlinelibrary.wiley.com/doi/epdf/10.2903/j.efsa.2022.7666
Ondanks alle voorzorgsmaatregelen van de producent kan het gebeuren dat producten met Listeria monocytogenes gecontamineerde levensmiddelen bij de consument terechtkomen. Wees aandachtig voor producten die worden teruggeroepen door de bedrijven en consumeer deze niet.
Blijf op de hoogte door onze Facebook- of Twitterpagina te volgen of je aan te melden voor onze nieuwsbrieven.
Thuis kan je goede hygiënepraktijken toepassen, deze kunnen bescherming bieden tegen de meest voorkomende micro-organismen, waaronder Listeria monocytogenes:
- Respecteer de koude keten voor koel te bewaren levensmiddelen: Plaats ze na aankoop in een koeltas voor het transport huiswaarts en plaats je zo snel mogelijk na aankoop in de koelkast (tussen 0 en 4°C);
- Respecteer de TGT-datum van verpakte voedingsmiddelen en consumeer ze zo snel mogelijk na opening;
- Lees alle informatie op het etiket van het levensmiddel en volg de instructies voor bereiding / bewaring van de fabrikant nauwgezet op;
- Was onverpakte rauwe groenten en kruiden grondig voor je er mee aan de slag gaat;
- was je handen na het aanraken van rauwe levensmiddelen tijdens het koken;
- Vermijd kruiscontaminatie: houd gekookte en rauwe levensmiddelen gescheiden tijdens de bereiding;
- Reinig keukengerei en werkoppervlakken voor en na gebruik;
Voor zwangere vrouwen en personen die het meeste risico lopen (jonge kinderen, ouderen, personen met een verzwakt immuunsysteem), wordt aanbevolen om voedingsmiddelen te vermijden die een grotere kans hebben om met Listeria monocytogenes gecontamineerd te zijn. Onderstaande tabel kan hierbij helpen (Bron: deze gegevens komen uit de studie "Risicoprofiel van Listeria monocytogenes in kant-en-klare levensmiddelen", die werd uitgevoerd door de Universiteit Gent, in opdracht van en gefinancierd door de FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu.).
| Eet liever niet | Consumeer in plaats daarvan |
| Verse en zachte kazen (rauwmelks of gepasteuriseerd | Halfharde en harde kazen |
| Vegan alternatieven voor verse of zachte kazen | Vegan alternatieven voor halfharde of harde kazen |
| Koude falafel | Falafel die verhit is tot in de kern |
| Kant-en-klaar rauwe, koud gerookte of gekookte vleeswaren (voorverpakt of versneden) | Warm gerookte, gezouten of gedroogde vleeswaren |
| Kant-en-klaar rauw, koud gerookt of gekookt vegetarisch en/of veganistisch broodbeleg (voorverpakt of versneden) | Vegetarische of veganistische alternatieven voor vleeswaren die warm gerookt, gezouten of gedroogd zijn, of die nog moeten verhit worden (tot in de kern) |
| Koud of warm gerookte vis | Goed gebakken, tot in de kern verhitte, gekookte of gestoomde vis |
| Rauw vlees en rauwe vis | Goed gebakken, tot in de kern verhit(te), gekook(e) of gestoomd(e) vlees en vis (zeker bij gemalen vlees of vis) |
| Rauwe/koude, vegetarische of veganistische vleesanalogen (zoals burgers en worsten op basis van plantaardig materiaal) | Goed gebakken, tot in de kern verhit(te), gekook(e) of gestoomd(e) vleesanalogen |
| Mayonaise-gebaseerde sandwichspreads(zoals kip-curry, vleessla, vissla, etc.) | Geconserveerde of verse alternatieven, zoals zelfgemaakte tonijnsla met tonijn uit blik |
| Voorverpakte belegde broodjes of (multi-ingrediënt) maaltijdsalades (met kookham, gerookte zalm, zachte kaas, etc.) | Zelfbereide belegde broodjes of zelfbereide maaltijdsalades (ingrediënten goed spoelen of verhitten indien van toepassing) waarbij geen producten worden gebruikt uit kolom ‘eet liever niet’ |
| Versneden, voorverpakte bladgroenten en groentemixen (slasoorten, kruiden, spinazie) | Verse bladgroenten of groentemixen (na goed wassen) |
| Kiemgroenten | Niet van toepassing |
| Rauwe champignons (bv. Enoki) | Goed gebakken, tot in de kern verhit(te), gekook(e) of gestoomd(e) champignons |
| Voorverpakte versneden meloen of fruitsla met meloen | Vers fruit (na goed wassen of schillen) |
| Ontdooide diepvriesgroenten (in de koelkast of bij kamertemperatuur ontdooid) | Diepvriesgroenten die gebakken, gekookt of gestoomd zijn tot in de kern |
Meer weten?
De Hoge Gezondheidsraad en het wetenschappelijk comité van het FAVV formuleerden aanbeveling met betrekking tot listeriose voor enkele specifieke en kwetsbare groepen: