Afrikaanse varkenspest

Afrikaanse varkenspest (AVP) is een virusziekte bij varkens, everzwijnen en andere varkensachtigen. De ziekte is zeer besmettelijk en veroorzaakt ernstige ziektetekens en veel sterfte. AVP is niet besmettelijk voor andere diersoorten en stelt dus geen probleem voor de mens.

Ziektetekens

Naargelang de agressiviteit van de betreffende stam kan AVP zich in meer of mindere mate manifesteren. Het genotype 2, dat momenteel circuleert in Europa, presenteert zichzelf voornamelijk in de acute vorm. Daarbij vertonen de besmette varkens hoge koorts, gebrek aan eetlust, lethargie en slapte, onderhuidse bloedingen en diarree. Tot 90% van de zieke dieren sterven na een korte ziekteperiode.

Eens de ziekte een varkensbedrijf binnen komt, zal de ziekte niet noodzakelijk snel verspreiden binnen dit bedrijf. Bij een goede interne bioveiligheid, kunnen de symptomen in de eerste twee weken beperkt zijn tot één afdeling waarin minder dan 10% van de dieren ziek zijn. Echter, hoe langer het virus circuleert, hoe meer varkens uiteindelijk besmet zullen worden.

Bij wilde everzwijnen is het door de schuwheid van de dieren moeilijker om ziektetekens op te merken. Meestal wordt enkel een massale sterfte in de getroffen groepen vastgesteld.

Overdracht

Het AVP-virus is aanwezig in het bloed, de weefsels, de urine, de uitwerpselen, de uitscheidingen en afscheidingen van zieke dieren. Het virus overleeft zeer lang in onvoldoende verhit, gedroogd, gezouten en bevroren varkensvlees en in karkassen van gestorven dieren.

Het virus kan op de volgende manieren worden overgedragen:

• Directe overdracht door
  • rechtstreeks contact met een ziek dier, bv. na het binnenbrengen van besmette dieren vanuit een ander bedrijf, na contact tussen varkens met vrije uitloop en besmette wilde everzwijnen;
  • rechtstreeks contact met het karkas van een besmet dier; dit is de belangrijkste verspreidingsweg tussen wilde everzwijnen.
• Indirecte overdracht door
  • opname van besmet voeder of etensresten met onvoldoende verhit vlees;
  • mechanische verspreiding via besmet materiaal (kledij, laarzen, voertuigen: bloed is zeer besmettelijk!);
  • het gebruik van niet-steriele naalden bij het behandelen van meerdere varkens;
  • besmette teken van de genus Ornitodorus; deze zijn gelukkig niet in België aanwezig.

Behandeling

Er bestaat geen specifieke behandeling voor AVP.

Vaccinatie

Er bestaat geen vaccin tegen AVP.

Voorlichtingsfilm: 

In september 2018 werd AVP vastgesteld bij wilde everzwijnen in de provincie Luxemburg. De ziekte bleef al die tijd beperkt tot wilde everzwijnen; de varkensstapel werd op geen enkel moment besmet. Einde 2020, iets meer dan 2 jaar na de introductie, was het virus dankzij de inspanningen van vooral de Waalse overheid opnieuw uitgeroeid en werden de bestrijdingsmaatregelen bij everzwijnen opgeheven en de preventieve maatregelen bij varkens aangepast. België herwon in december 2020 opnieuw de status “vrij van Afrikaanse varkenspest" voor alle suidae (varkens en everzwijnen, zowel in het wild als in gevangenschap) bij de Wereldorganisatie voor dierengezondheid (WOAH).

Sindsdien is het virus niet opnieuw vastgesteld in ons land. Het blijft desondanks belangrijk om waakzaam te zijn. AVP circuleert nog steeds volop in Oost-Europa; het virus is daar endemisch aanwezig bij everzwijnen en verspreidt er zich geregeld naar varkens. De ziekte heeft zich in de afgelopen jaren ook gevestigd in Duitsland, Italië en Zweden. Op dit ogenblik lijkt enkel Zweden erin te slagen om het virus opnieuw uit te roeien. In Duitsland circuleert het virus al enkele jaren in everzwijnen langsheen de volledige grens met Polen; daarnaast is in juni 2024 ook een besmet gebied vastgesteld in de deelstaat Hessen, op zo’n 200 km van België. Zie ook het persbericht.

De zones waar AVP aanwezig is, zijn terug te vinden op de kaart van de beperkingszones in de EU.

Twee factoren zijn verantwoordelijk voor deze gestage verspreiding:

• Besmette wilde everzwijnen zijn een reservoir van het virus dat niet te controleren is. Zij verspreiden de ziekte stelselmatig naar aangrenzende, niet besmette gebieden.
• De mens is het grootste risico om de ziekte te verspreiden naar verder afgelegen regio's of andere lidstaten. Veehouders, vervoerders, jagers, toeristen en andere personen die terugkomen van een besmette zone, kunnen daar een besmetting opgepikt hebben en deze onbewust meebrengen. Omdat het virus lang kan overleven in vlees van besmette varkens en everzwijnen, vormen vooral lokaal/artisanaal geproduceerde vleesproducten een hoog risico, zeker wanneer er voedselresten worden achtergelaten op weiden waar varkens worden gehouden, of op een parking of in de natuur waar everzwijnen ze kunnen oppikken.

In alle landen van de Europese Unie zijn de controlemaatregelen identiek. Er worden telkens beperkingsgebieden afgebakend waar elk transport van levende varkens en varkensvlees of -producten verboden of strikt gereglementeerd is. Deze beperkingsgebieden worden regelmatig aangepast rekening houdend met de epidemiologische situatie (zie uitvoeringsverordening 2023/594).

Er gelden ook maatregelen wat betreft de besmette derde landen, in het bijzonder de buurlanden van de Europese Unie (Rusland, Wit-Rusland, Oekraïne, Moldavië en Servië).

De mens speelt een belangrijke rol in het verspreiden van deze ziekte naar verder afgelegen gebieden of zelfs naar andere landen. Om het risico op verspreiding zo klein mogelijk te houden, is het nemen van bioveiligheidsmaatregelen noodzakelijk. 

De algemene bioveiligheidsmaatregelen die iedereen kan toepassen vind je in deze brochures.

Als je door beroep of hobby in contact komt met varkens, everzwijnen of andere varkensachtigen, dan kan je op de pagina AVP - Bioveiligheid meer info vinden over de voorzorgen die je dient te nemen.

De UGent heeft een gratis tool ontwikkeld voor de varkenshouder, namelijk Biocheck. Hiermee kan elke varkenshouder het bioveiligheidsniveau op zijn bedrijf evalueren.

Meer informatie rond preventie van besmettelijke dierziekten en bioveiligheid kan u raadplegen op de volgende pagina’s:

• Thematische publicaties: Bioveiligheid, mijn bedrijf is beschermd!
• Preventie van besmettelijke aangifteplichtige dierziekten

Het FAVV is enkel bevoegd voor de maatregelen op varkenshouderijen en in de varkenssector. De maatregelen met betrekking tot everzwijnen en alles wat wilde fauna in het algemeen betreft (wildbeheer, de jacht en het gebruik van bossen) worden opgelegd door de gewesten. Als een geval van AVP zou worden vastgesteld bij everzwijnen, dan werken de drie gewesten en het FAVV nauw samen bij het uitwerken van de controlemaatregelen.

Maatregelen voor de varkensbedrijven en de vervoerders van varkens:

• in gans België,
• wat bij een uitbraak op een bedrijf?
• maatregelen voor vervoerders van varkens.

Maatregelen in gans België in geval van een uitbraak op een varkenshouderij

De maatregelen voor alle varkenshouderijen in heel België kunnen op dit ogenblik als volgt worden samengevat. Ze betreffen zowel de commerciële varkensbedrijven als de hobbyhouderijen:

• er is een verbod op het verzamelen van varkens. Het is enkel toegelaten slachtvarkens te verzamelen op een erkend verzamelcentrum klasse 2. Uiteraard moeten hierbij de nodige bioveiligheidsmaatregelen in acht genomen worden;
• de toegang tot elk varkensbedrijf of tot elke plaats waar varkens worden gehouden is enkel toegelaten voor de personen die nodig zijn in het kader van de goede bedrijfsvoering;
• het is verboden om een varkensbedrijf te betreden of in contact te komen met varkens in de eerste 72 uur na een contact met een wild everzwijn;
• alle materiaal, machines, apparatuur, kledij, schoeisel, voertuigen ed., die met het virus van AVP verontreinigd kunnen zijn, mogen niet op een varkensbedrijf worden binnengebracht;
• het is verboden om een dood of geschoten everzwijn of een deel daarvan binnen te brengen op een varkensbedrijf of een plaats waar varkens worden gehouden;
• het is verboden keukenafval aan varkens te voederen.
• op alle varkensbedrijven en plaatsen waar varkens worden gehouden moeten strikte bioveiligheidsmaatregelen worden toegepast;
• nieuwe varkens die worden binnengebracht in een varkensbedrijf, moeten in quarantaine geplaatst worden;
• alle vervoermiddelen voor het vervoer van varkens, moeten na elk transport worden ontsmet.

AVP is een aangifteplichtige ziekte. Elke (klinische) verdenking moet aan het FAVV gemeld worden. Deze verplichting geldt voor veehouders, dierenartsen, laboratoria en iedereen die werkzaam is in de sector.

Maatregelen op een varkenshouderij bij een uitbraak

Eens een uitbraak van AVP wordt vastgesteld in een varkenshouderij in België, worden maatregelen genomen om die uitbraak zo snel mogelijk te isoleren om verspreiding van de ziekte te verhinderen en het virus uit te roeien. Het FAVV zal onder meer de volgende maatregelen nemen:

• het afbakenen van een beschermingszone van 3 km en een bewakingszone van 10 km rond de uitbraak;
• het ruimen van alle varkens op de besmette houderij en eventueel op buurtbedrijven en contactbedrijven;
• het uitvoeren van een epidemiologisch onderzoek om de oorsprong van de besmetting en de eventuele verspreiding naar contactbedrijven te kunnen achterhalen;
• het opleggen van beperkende maatregelen aan contactbedrijven;
• verbodsmaatregelen voor het verplaatsen van varkens en varkensproducten en een verhoogd toezicht in de beperkingszones;
• bioveiligheidsmaatregelen en eventueel vervoersmaatregelen in heel het land.

Maatregelen voor vervoerders van varkens

Volgende maatregelen zijn van toepassing voor de transporten naar of van besmette derde landen en naar of van ieder risicogebied binnen de EU:

• Bij terugkeer/aanvoer in België vanuit deze landen/gebieden is het verplicht om de LCE binnen de 24 uur na de terugkeer van het voertuig in België te informeren;
• De vervoerder reinigt en ontsmet zijn vervoermiddel alvorens België binnen te komen. Een vervoerder gevestigd in België attesteert zelf de reiniging en ontsmetting in deel 1 van het document (zie bijlage 2) dat het FAVV aan de vervoerder heeft afgeleverd bij het opstellen van het certificaat voorafgaand aan het handelsverkeer of aan de uitvoer naar een derde land of een risicogebied. Een vervoerder, die niet in België gevestigd is, attesteert de reiniging en ontsmetting in een document dat equivalent is aan deel 1 van bijlage 2. 
  Dit document wordt op verzoek getoond bij een controle van het FAVV.
• Alvorens met hetzelfde vervoermiddel een nieuw transport vanaf een bedrijf gelegen op Belgisch grondgebied aan te vatten dient elke vervoerder :
  1. dit vervoermiddel een tweede maal te reinigen en ontsmetten. Hij bevestigt die tweede handeling in een document dat equivalent is aan het document in deel 2 van bijlage 2;
  2. de tweede reiniging en ontsmetting te laten controleren door de LCE. Deze bevestigt een gunstige controle in deel 2 van bijlage 2 of desgevallend in het corresponderende document.
     Nadat alle delen van het document volledig werden ingevuld, moet de vervoerder er onmiddellijk een kopie van bezorgen aan de LCE. De vervoerder moet het origineel van dit document gedurende 5 jaar bewaren in zijn vervoersregister.
• De toegang tot alle plaatsen of houderijen waar varkens worden gehouden, is verboden voor elk voertuig, elke persoon en alle materiaal die in de 72 uren voordien in contact zijn geweest met varkens of everzwijnen afkomstig uit een risicogebied of op een plaats of houderij in een risicogebied zijn geweest waar varkens worden gehouden. 

Raadpleeg de zoekmachine van de FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu voor alle toegelaten biociden die werkzaam zijn tegen het virus van de Afrikaanse varkenspest.

Intracommunautair handelsverkeer

Het intracommunautair handelsverkeer van dieren en dierlijke producten wordt door de Europese wetgeving gereglementeerd. Maatregelen afhankelijk van vaststellingen gedaan door de Belgische bevoegde overheid, leiden tot aanpassingen in het handelsverkeer en de certificering.

Voor de aanvraag van certificering voor vertrek naar een andere lidstaat van de Europese Unie, gelieve zoals gewoonlijk contact te nemen met uw lokale controle-eenheid (LCE).

Export

Vrije status voor AVP: zelfverklaring van België bij de WOAH

De term "export" verwijst hier naar de verzending van goederen naar "derde" landen (landen die geen deel uitmaken van de Europese Unie).

Het zijn in het algemeen de ontvangende landen die bepalen onder welke gezondheidsvoorwaarden ze de import van een bepaald type product op hun grondgebied accepteren.

De naleving van deze voorwaarden wordt gegarandeerd door de ondertekening van een gezondheidscertificaat door een certificeerder, gemachtigd door het FAVV. Dit certificaat dat voor het product wordt afgeleverd, geeft aan dat aan alle gezondheidsvoorwaarden is voldaan.

Niettegenstaande België terug de vrije status bij de WOAH heeft bekomen sinds eind 2020, zijn er nog steeds derde landen die een embargo of beperkingen hebben opgelegd voor varkensvlees.

De redenen waarom een product niet langer kan worden geëxporteerd naar een derde land zijn de volgende:

• Het gezondheidscertificaat bevat vereisten die niet langer kunnen worden bevestigd, EN / OF
• Het land van bestemming heeft officieel een embargo/beperking voor dit type product gemeld.

Deze tabel toont de embargo's / beperkingen die officieel werden gemeld door derde landen sinds de ontdekking van AVP in België. De tabel is sterk onderhevig aan veranderingen naar gelang de beschikbare informatie.

Meer informatie:

• Export van diervoeders
• Export van dieren
• Export van producten van dierlijke oorsprong bestemd voor menselijke consumptie
• Export van producten van dierlijke oorsprong niet bestemd voor menselijke of dierlijke consumptie

Belgische wetgeving

Koninklijk besluit van 19 maart 2004 betreffende de bestrijding van Afrikaanse varkenspest (B.S. van 22/03/2004)
(NUMAC nummer 2004022188 voor de gecoördineerde wetgeving)

Ministerieel besluit van 15 januari 2021 houdende maatregelen ter preventie van Afrikaanse varkenspest (B.S. van 25/01/2021)
(NUMAC nummer 2021030195 voor de gecoördineerde wetgeving)

Koninklijk besluit van 18 juni 2014 houdende maatregelen ter voorkoming van aangifteplichtige varkensziekten (B.S. van 19/07/2014)
(NUMAC nummer 2014018229 voor de gecoördineerde wetgeving)

Koninklijk besluit van 18 april 2024 betreffende de algemene regels voor de preventie en de bestrijding van bepaalde dierenziekten (B.S. van 06-05-2024) (NUMAC nummer 2024004073 voor de gecoördineerde wetgeving)

Europese wetgeving

Verordening (EU) 2016/429 van het Europees Parlement en de Raad van 9 maart 2016 betreffende overdraagbare dierziekten en tot wijziging en intrekking van bepaalde handelingen op het gebied van diergezondheid (“Diergezondheidswetgeving - Animal Health Law”)

Gedelegeerde Verordening (EU) 2020/687 van de Commissie van 17 december 2019 tot aanvulling van Verordening (EU) 2016/429 van het Europees Parlement en de Raad wat regels voor de preventie en bestrijding van bepaalde in de lijst opgenomen ziekten betreft (P.B. van 03/06/2020) 

Uitvoeringsverordening (EU) 2023/594 van de Commissie van 16 maart 2023 tot vaststelling van bijzondere ziektebestrijdingsmaatregelen voor Afrikaanse varkenspest en tot intrekking van Uitvoeringsverordening (EU) 2021/605

Uitvoeringsverordening (EU) 2024/1857 van de Commissie van 28 juni 2024 tot wijziging van de bijlagen I en II bij Uitvoeringsverordening (EU) 2023/594 tot vaststelling van bijzondere maatregelen ter bestrijding van Afrikaanse varkenspest, en tot intrekking van Uitvoeringsbesluit (EU) 2024/1695 van de Commissie en Uitvoeringsbesluit (EU) 2024/1790 van de Commissie

Meer informatie op volgende link van de Europese Commissie:
https://ec.europa.eu/food/animals/animal-diseases/diseases-and-control-measures/african-swine-fever_nl

• AVP - Taskforce
• Brochures
• Advies van het Wetenschappelijk Comité

• Portail de la Wallonie
• Vlaams Gewest
  • Agentschap voor Natuur en Bos
  • Departement Landbouw en Visserij
• Leefmilieu Brussel
• Wetenschappelijk Comité van het FAVV
• WOAH : African Swine Fever
• EFSA : Afrikaanse varkenspest
• Europese Commissie
• Hubertus Vereniging Vlaanderen
• Royal Saint-Hubert Club de Belgique (jachtvereniging in Wallonië)
• Interactieve kaart: The different zones following the Commission Implementing Decision (EU) 2014/709