Blauwtong (bluetongue)

Blauwtong is een virusziekte van herkauwers (rundvee, schapen, geiten, wilde herkauwers) en kameelachtigen. Het blauwtongvirus wordt overgedragen door insecten van de familie Culicoides (kriebelmuggen). De ziekte is vooral belangrijk bij schapen, die gevoeliger lijken voor een besmetting. Andere gevoelige soorten vertonen veelal veel minder uitgesproken symptomen. Runderen zijn het belangrijkste reservoir voor het virus.

Er zijn zevenentwintig verschillende serotypes van het virus beschreven.

In de periode 2006 tot 2010 circuleerde het serotype 8 in grote delen van Europa. Daarbij werden zowel bij kleine herkauwers als bij rundvee ernstige klinische symptomen vastgesteld. Dankzij een verplicht vaccinatieprogramma in de jaren 2008 tot 2010 werd het virus in ons land en in de buurlanden uitgeroeid.

Verschijnselen en verloop van de ziekte

Besmette dieren kunnen afhankelijk van het serotype in meer of mindere mate de volgende symptomen vertonen:

• koorts
• ontstekingen, blaasvorming, erosie en necrose van de mondslijmvliezen
• gezwollen en soms blauwe tong
• mankheid door ontsteking van de kroonrand, de voeten en de spieren
• abortus
• pneumonie
• vermagering
• dood binnen 8 tot 10 dagen
• dieren die herstellen vertonen eventueel alopecie, steriliteit en groeivertraging

Bij een drachtig dier kan een besmetting soms aanleiding geven tot de geboorte van jongen met hersenafwijkingen. Zo werden er in de winter van 2008 in onze contreien veel zogenaamde “dummy” kalveren geboren, die een gevolg waren van besmettingen met het serotype 8.

Voorkomen en verspreiding

De aanwezigheid van de ziekte komt overeen met het leefgebied van de vector: de kriebelmuggen, knijten of knutten (Culicoides). Traditioneel komt de ziekte vooral voor in de band tussen 35° zuiderbreedte en 50° noorderbreedte, het leefgebied van eerder tropische Culicoides. Sinds 2006 wordt de ziekte in Europa eveneens buiten deze zone opgemerkt; daar hangt ze samen met Culicoides die in de meer gematigde streken voorkomen.

Doordat in gematigde streken de vectorpopulatie in de winter grotendeels sterft, kent blauwtong in ons land een sterk seizoensgebonden verloop. De besmettingen komen voor in de periode van augustus tot oktober; dit zijn de maanden waarin ook de vectorpopulatie piekt. Van de late herfst tot vroege lente, wanneer de temperaturen lager zijn dan 10°C en de vector niet actief is, worden geen nieuwe gevallen vastgesteld.

Behalve door vectoren, kan het virus ook  (maar minder vaak) via bloed en sperma van besmette dieren overgedragen worden.

België is sinds 10 oktober 2023 terug besmet met blauwtong, ditmaal van het serotype 3. Ons land verloor hierdoor opnieuw zijn blauwtongvrije status.
De introductie van het serotype 3 was logisch, gezien de nabijheid van Nederland, waar dit serotype sinds begin september 2023 circuleert. 

In de zomer van 2024 heeft het blauwtongvirus serotype 3 (BTV3) zich exponentieel verder verspreid in België (kaart met haarden).

Er zijn vaccins tegen serotype 3 ter beschikking om schapen en runderen te beschermen. Deze vaccins verminderen de viremie en beschermen tegen sterfte, maar geven geen volledige bescherming tegen alle klinische symptomen. Het is bijgevolg mogelijk dat gevaccineerde dieren nog klinische symptomen vertonen. 

Op de website van de Europese commissie is een overzichtskaart te vinden met de status voor blauwtong van de verschillende Lidstaten.

Aangezien blauwtong een vectorziekte is en de bestrijding van de vector niet succesvol is gebleken, zijn enkel preventieve maatregelen zinvol, nl.:

• de vaccinatie van vatbare dieren
• maatregelen bij het verplaatsen van vatbare dieren

Er zijn geen bestrijdingsmaatregelen. Zieke dieren worden niet opgeruimd.

De vaccinatie tegen blauwtong is in België toegelaten met geïnactiveerd vaccin (MB 8 april 2015).

In 2025 wordt een verplichte vaccinatiecampagne tegen blauwtong en EHD georganiseerd voor schapen en rundvee. Tegen 1 september 2025 moeten:

• alle schapen geboren voor 1 januari 2025 tegen blauwtong BTV3 en BTV8 gevaccineerd zijn.
• alle runderen geboren voor 1 januari 2025, met uitzondering van vleeskalveren, moeten tegen blauwtong BTV3 en BTV8 en tegen EHD gevaccineerd zijn.

Meer informatie over de vaccinatiecampagne vind je op de website https://www.btv-ehdv.be
Indien je vragen hebt over de beschikbaarheid van de vaccins: contact.BTV-EHDV@health.fgov.be

Opgelet: de registratie van vaccinaties is verplicht op bedrijfsniveau en in de centrale databank Sanitel. Meer info vindt u in de handleiding voor de dierenarts en de veehouder.

Momenteel hebben verscheidene vaccins tegen blauwtong een nationale of Europese toelating:

• Vaccins tegen blauwtong geregistreerd bij het EMA (European Medicines Agency), al dan niet met een centrale markttoelating (vergunning voor het in de handel brengen)
• Vaccins tegen blauwtong met een nationale toelating:
  • FAGG databank
  • Vetcompendium

Monsterneming bij verdenking

Voor BTV geldt een meldingsplicht. Dit betekent dat de veehouder bij een klinische verdenking van BTV een dierenarts moet contacteren om monsters te laten nemen. Meer informatie in de instructie Monsterneming en analyse bij een klinische verdenking.

Maatregelen bij het verplaatsen van dieren tussen de Lidstaten

Verplaatsingen van herkauwers tussen Lidstaten - instructie 1688869

Tabel met versoepelde voorwaarden met betrekking tot het verplaatsen van herkauwers van en naar België 

Officiële lijst van de EU-landen die versoepelingen verlenen (website van de Europese Commissie)

Momenteel is er slechts één vaccin dat ingezet kan worden in het kader van de certificering voor het intracommunautair handelsverkeer met andere Lidstaten: Bultavo 3. Het kan alleen gebruikt worden indien het vermeld wordt in de tabel met versoepelde voorwaarden.

Enkel vaccinaties toegediend door een dierenarts komen in aanmerking voor het opstellen van een dierengezondheidscertificaat.

Maatregelen bij het verplaatsen van sperma van herkauwers vanuit België naar andere Lidstaten

Om sperma van runderen, schapen en geiten, kameelachtigen en hertachtigen vanuit België naar een andere EU-lidstaat te verzenden, moet aan onderstaande voorwaarden zijn voldaan:

• Er mag geen klinische ziekte van blauwtong zijn vastgesteld van 30d voor de winning tot op het ogenblik van de verzending van het sperma.
• De donoren worden onderworpen aan een PCR-test, met gunstig resultaat, voor de opsporing van de ziekteverwekker BTV 1-24 aan het begin en het einde van de winning en tijdens de winning met een interval van ten minste elke 28d.

Aangezien het sperma pas kan worden verzonden nadat het gunstig resultaat van de test na de spermawinning is gekend, is het in de praktijk niet mogelijk om vers sperma van bovenvermelde dieren te verzenden naar een andere lidstaat.

Maatregelen bij grensbeweiding

De voorwaarden voor grensbeweiding met betrekking tot blauwtong zijn dezelfde als die voor andere verplaatsingen tussen de lidstaten. Zie hiervoor instructie 1688869. Opgelet: poolen van monsters is verboden tenzij het expliciet staat vermeld dat poolen toegestaan is.

Andere voorwaarden
Omzendbrief met betrekking tot de grensbeweiding van runderen (PCCB/S2/1774179)
Omzendbrief met betrekking tot de grensbeweiding van schapen en geiten (PCCB/S2/1779964)
Alle omzendbrieven “Dieren”

Zoekmotor biociden (voor gebruik op transportmiddelen en infrastructuur)
Insecticiden toegelaten door de FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu
Klik op "Ga naar geavanceerd zoeken". Volgende zoektermen kunnen de professionele gebruiker op weg helpen:

• Werkzame stof: deltamethrine, permethrine, (alfa-) cypermethrine,...
• Productsoort: 18 - Insecticiden, acariciden en producten voor de bestrijding van andere geleedpotigen
• Professioneel (aan te vinken)

Kies producten die uitsluitend bestemd zijn voor professioneel of industrieel gebruik. Kijk de toelating na alvorens te bestellen.

Toegelaten middelen (voor gebruik op dieren)
De toelating van insecticiden voor het directe gebruik op levende dieren en met het oogmerk tot het doden van parasitaire insecten is de bevoegdheid van het Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten (FAGG). Voor de uitwendige behandeling van dieren tegen muggen raadt het FAGG producten op basis van de pyrethrinoïden deltamethrine, permethrine en flumethrine aan. Deze producten kunnen ook onder cascade tegen knijten gebruikt worden:
tabel van antiparasitaire middelen voor gebruik op de huid

Belgische wetgeving

K.B. van 07 mei 2008 betreffende de bestrijding en uitroeiing van blauwtong (B.S. van 09/05/2008)
(Nummer NUMAC - 2008024203 - voor de gecoördineerde wetgeving)

M.B. van 9 maart 2018 betreffende de vaccinatie tegen blauwtong (B.S. van 14/03/2018)
(Nummer NUMAC - 2018011232 - voor de gecoördineerde wetgeving)

Wet van 20 december 2024 betreffende de verplichte vaccinatie tegen blauwtong en EHD (B.S. van 30 december 2024)
(Nummer NUMAC - 2024011946 - voor de gecoördineerde wetgeving)

Koninklijk besluit van 26 januari 2025 betreffende de vaccinatie tegen de epizoötische hemorragische ziekte en tegen blauwtong en tot wijziging van het koninklijk besluit van 7 mei 2008 betreffende de bestrijding en uitroeiing van blauwtong (Nummer NUMAC - 2025000841 - voor de gecoördineerde wetgeving)

Europese wetgeving

Verordening (EU) 2016/429 van het Europees Parlement en de Raad van 9 maart 2016 betreffende overdraagbare dierziekten en tot wijziging en intrekking van bepaalde handelingen op het gebied van diergezondheid (Diergezondheidswetgeving - Animal Health Law)

Gedelegeerde Verordening (EU) 2020/688 van de Commissie van 17 december 2019 tot aanvulling van Verordening (EU) 2016/429 wat betreft de diergezondheidsvoorschriften voor verplaatsingen binnen de Unie van landdieren en broedeieren

Gedelegeerde Verordening (EU) 2020/689 van de Commissie van 17 december 2019 tot aanvulling van Verordening (EU) 2016/429 wat betreft regels voor bewaking, uitroeiingsprogramma’s en de ziektevrije status voor bepaalde in de lijst opgenomen ziekten en nieuwe ziekten

Uitvoeringsverordening (EU) 2021/403 van de Commissie van 24 maart 2021 tot vaststelling van bepalingen ter uitvoering van de Verordeningen (EU) 2016/429 en (EU) 2017/625 van het Europees Parlement en de Raad wat betreft modellen van diergezondheidscertificaten en modellen van diergezondheids-/officiële certificaten voor de binnenkomst in de Unie en verplaatsingen tussen lidstaten van zendingen van bepaalde categorieën landdieren en levende producten daarvan, en officiële certificering van dergelijke certificaten, en tot intrekking van Besluit 2010/470/EU

Uitvoeringsverordening (EU) 2021/620 van de Commissie van 15 april 2021 tot vaststelling van bepalingen ter uitvoering van Verordening (EU) 2016/429 wat betreft de goedkeuring van de ziektevrije en non-vaccinatiestatus van bepaalde lidstaten of zones of compartimenten daarvan ten aanzien van bepaalde in de lijst opgenomen ziekten en de goedkeuring van uitroeiingsprogramma’s voor die in de lijst opgenomen ziekten

Blauwtong in andere lidstaten

Nederland

Groothertogdom Luxemburg

Duitsland:  

• EURL
• Nordrhein-Westfalen
• Niedersachsen: 

Frankrijk:  

• GDS France & GDS France actualités
• Ministère de l'Agriculture 
• Plateforme ESA  

Italië

Spanje

Portugal 

18/03/2025 - Newsletter Nr.496
Blauwtong: Meer dan 3.600 bevestigde besmettingshaarden in België in 2024, Belgische autoriteiten herinneren aan vaccinatieplicht 

11/03/2025 - Newsletter Nr.494
Voorwaarden voor de grensbeweiding met Frankrijk, Nederland en het Groothertogdom Luxemburg seizoen 2025

20/02/2025 - Newsletter Nr.488
Onderbreking van de financiering van de analyses in het kader van een verdenking van Blauwtong

13/01/2025 - Newsletter Nr.485
Heropstart van de meldingsplicht voor Blauwtong en Epizoötische Hemorragische Ziekte en het abortusprotocol

20/12/2024 - Newsletter Nr.484
Blauwtong en epizoötische hemorragische ziekte lancering van de vaccinatiecampagne 2025.

03/12/2024 - Newsletter Nr.482
Herinnering aan de erkende dierenartsen van de wettelijke verplichting om vaccinaties tegen bepaalde ziekten in SANITEL te registreren via VEEPORTAAL of CERISE/BIGAME

14/11/2024 - Newsletter Nr.480
Wijzigingen in de organisatie van de winterscreening 2024-2025 voor rundvee- en schapenbeslagen.

14/09/2024 - Newsletter Nr.464
Blauwtong: stopzetting verplichte melding en staalname bij verdenking

23/08/2024 - Newsletter Nr.462
Blauwtong: belang van vaccinatie

9/07/2024 - Newsletter Nr.456
Blauwtong: stand van zaken

29/05/2024 - Newsletter Nr.450
Vaccinatie tegen blauwtong serotype 3

08/04/2024 - Newsletter Nr.445
Blauwtong serotype 3: Grensbeweiding en intracommunautaire verplaatsingen naar de buurlanden

24/01/2024 - Newsletter Nr.439
BLAUWTONG: WIJZIGING VAN DE VOORWAARDEN VOOR HANDELSVERKEER NAAR LUXEMBURG

30/10/2023 - Newsletter Nr.433
Blauwtong: terug vrij verkeer mogelijk tussen België en Nederland

10/10/2023 - Newsletter Nr.430
Blauwtong bij schapen in België bevestigd: verlies van de vrije status

11/09/2023 - Newsletter Nr.427
Blauwtong bij schapen in Nederland

09/05/2025 - Blauwtong en epizoötische hemorragische ziekte - verlenging van de vaccinatiecampagne 2025

13/01/2025 - Heropstart van de meldingsplicht voor Blauwtong en Epizoötische Hemorragische Ziekte en het abortusprotocol

10/01/2025 - Publicatie van een advies “Risico op verspreiding van blauwtong serotype 3 in België"

20/12/2024 - Blauwtong en epizoötische hemorragische ziekte - lancering van de vaccinatiecampagne 2025