Tuberculose

Rundertuberculose (Mycobacterium bovis)

• Wat is rundertuberculose ?
• Diagnostiek van rundertuberculose
• De situatie in België
• Nieuwe benadering betreffende de bewaking en de bestrijding vanaf februari 2021 & Webinar van 3 december 2020
• Tuberculose bij vrij wild

Wat is rundertuberculose?

Tuberculose (TBC) bij runderen (boviene tuberculose) komt wereldwijd voor en wordt veroorzaakt door de bacterie Mycobacterium bovis. Deze bacterie behoort tot de familie van de Mycobacteriae waartoe ook Mycobacterium avium (vogeltuberculose), Mycobacterium avium subspecies paratuberculosis (paratuberculose). en Mycobacterium tuberculosis (humane tuberculose) behoren.

Evolutie van de ziekte
M. bovis wordt via de luchtwegen of oraal opgenomen en belandt daarna in een regionale lymfeklier. Van hieruit kunnen, na het ontstaan van een typische ontstekingsreactie (tuberkel), uitzaaiingen plaatsvinden naar andere organen.
Een besmetting bij het rund verloopt vaak symptoomloos. Een dier kan gedurende een langere tijd latent geïnfecteerd zijn. Ziekteverschijnselen treden pas op in een laat stadium van de ziekte en variëren in functie van de lokalisatie van de ontstekingsprocessen. Vandaar dat er soms gesproken wordt van longtuberculose, pareltuberculose (op borst- en buikvlies), uiertuberculose en niertuberculose. Symptomen die kunnen wijzen op een aantasting bij runderen zijn vermagering, verminderde melkproductie en in een finaal stadium van de ziekte een korte, krachtige en droge hoest. Aan de hand van de symptomen alleen kan de diagnose vaak moeilijk worden gesteld.

De diagnostiek

• Indirecte diagnostische methoden
  • Gamma-interferontest
    Gamma-interferon (IFNg) is een molecule die de cellulaire immuunrespons medieert. Deze test die wordt gebruikt in het kader van de diagnostiek van rundertuberculose heeft als doel om de productie van IFNg te kwantificeren wanneer de cellen van een dier in het laboratorium worden gestimuleerd met doelantigenen.  Om een zo relevant mogelijke respons te verkrijgen, is stimulatie met verschillende antigenen nodig.  De test wordt uitgevoerd op een volledig bloedmonster.
  • ELISA-test
    De zogenaamde “ELISA"-test heeft tot doel de humorale  immuniteit op te sporen, d.w.z. de antilichamen die in het bloed aanwezig zijn en gericht zijn tegen Mycobacterium bovis. Omdat het verschijnen van de antilichamen pas laat in de loop van de ziekte optreedt, zal deze test voornamelijk dieren met een oude besmetting detecteren. De test wordt uitgevoerd op een serummonster (gestold bloed).
  • Tuberculinatie
    De tuberculinatie wordt nog slechts uitzonderlijk toegepast bij runderen in België.
    De dierenarts bevoorraadt zich met tuberculine bij zijn geneesmiddelengroothandel.
    De intradermale tuberculinatie is gebaseerd op een cellulaire respons. Deze methode kan al binnen enkele weken na een infectie positieve resultaten opleveren. Bij een tuberculinatie wordt een dosis Mycobacterium-antigeen (tuberculine) in de diepere huid ingespoten. De tuberculinatie kan enkelvoudig of vergelijkend worden uitgevoerd. Bij een enkelvoudige tuberculinatie wordt boviene (B) tuberculine intradermaal ingespoten. Bij een vergelijkende tuberculinatie wordt op twee verschillende plaatsen boviene (B) en aviaire (A) tuberculine intradermaal geïnjecteerd. De vergelijkende tuberculinatie is minder gevoelig, maar meer specifiek dan de enkelvoudige. Meestal wordt een dier dat positief reageert op een enkelvoudige tuberculinatie nadien vergelijkend getuberculineerd. Deze tweede tuberculinatie kan ten vroegste 6 weken na de eerste worden uitgevoerd om problemen met desensibilisatie te vermijden.
• Bacteriologische testen
  • PCR
    De PCR-techniek kan worden gebruikt voor de directe detectie van mycobacteriën op verdacht of normaal weefselmateriaal dat besmet is met rundertuberculose of op een cultuur (vroegtijdige diagnose bij snelle groei op een cultuur van 2 weken of laattijdige diagnose op een cultuur van 2 maanden.
  • Cultuur
    De onderzoeken via cultuur worden uitgevoerd in het nationaal referentielaboratorium (Sciensano). De diagnose van rundertuberculose kan pas definitief worden gesteld na een post-mortemonderzoek waarbij een bacterie van M. tuberculosis complex na cultuur of een PCR-test wordt aangetoond.

Rundertuberculose kan worden overgedragen op de mens!
Rundertuberculose is een zoonotische aandoening: ook de mens kan besmet geraken met boviene tuberculose, al zijn zulke besmettingen zeer zeldzaam in België.
Mensen die in nauw contact met besmette runderen komen, kunnen ook door het inademen van uitgehoeste bacteriën besmet geraken. Alle personen, die om beroepsredenen in contact komen met runderen (veehouders, dierenartsen, veehandelaars, slachthuispersoneel, …), lopen omwille van hun veelvuldig contact met deze dieren een groter risico om geïnfecteerd te raken met rundertuberculose.
In de landen waar de ziekte endemisch is, vormen vooral het drinken van rauwe melk afkomstig van besmet melkvee en de inname van rauwmelkse producten afkomstig van dergelijke dieren een risico op besmetting. Ter preventie van de ziekte is het daarom belangrijk om rauwe melk te koken of om enkel gepasteuriseerde melk te drinken.
De ziektesymptomen bij de mens zijn: chronisch hoesten, pijn in de borst, moeheid, lusteloosheid, vermageren en in een later stadium ophoesten van bloed.

De situatie in België

België is sinds 25 juni 2003 officieel vrij van rundertuberculose verklaard door de Europese Commissie. Toch worden er sporadisch nog haarden gedetecteerd. Vaak is al een groot deel van de runderen aangetast bij de vaststelling van een haard. In de grafiek hieronder vindt u de evolutie van het aantal tuberculose haarden in België voor de periode 2000 – 2021.

De meeste haarden worden teruggevonden via de keuring in het slachthuis. Besmette runderen vertonen typische letsels in de lymfeklieren, longen of ingewanden: etterige verkaasde tuberkels, granulomen tot erge abcessen kunnen voorkomen. Soms wordt bij een slachtdier veralgemeende tuberculose vastgesteld met verspreide abcessen in de spieren naast letsels in de klassiek aangetaste organen. De dierenarts die de vaststelling doet verbiedt dan dat het vlees in de voedselketen terecht komt. Bij de vaststelling van een haard worden door het epidemiologisch onderzoek en door de opvolging van ”contactbeslagen” vaak nog secundaire haarden teruggevonden.

Tuberculose situatie per jaar en de communicatie over de haarden en hun opvolging

Het bewakingsprogramma in België - Document in herziening
De bewaking van tuberculose is gebaseerd op Richtlijn 64/432/EEG van de Raad die is omgezet in nationale wetgeving door het koninklijk besluit van 17 oktober 2002.
Het programma voor de bewaking van rundertuberculose bestaat uit:

• een verplichte tuberculinatie bij aankoop van runderen.
• een systematisch post-mortem onderzoek van alle geslachte runderen. Ieder ‘verdacht letsel’ bij deze keuring moet overgemaakt worden aan Sciensano voor verder onderzoek.
• een herhaald onderzoek tijdens de wintercampagne van runderen ingevoerd uit risicolanden die niet officieel vrij zijn van rundertuberculose.
• Bij een verdenking, bij een ongunstige reactie op de tuberculinatie of bij het vaststellen van een verdacht letsel in het slachthuis worden alle runderen van het bedrijf getuberculineerd. Positief/twijfelachtig reagerende dieren worden eventueel na 6 weken heronderzocht met een vergelijkende tuberculinatie (aviair/bovien). Een rund met een ongunstige resultaat bij de tuberculinatie kan eventueel direct op bevel worden geslacht voor verder laboratoriumonderzoek. De bevestiging van Mycobacterium bovis via cultuur van verdachte letsels kan tot 2 maanden in beslag nemen. Soms kan de diagnose vroeger gesteld worden met de PCR. Bij de bevestiging van tuberculose word het betrokken beslag tot haard verklaard.
• Ingeval van een haard, gebeurt een uitgebreid epidemiologisch onderzoek en wordt een tracering uitgevoerd om alle contactbeslagen op te sporen, die runderen hebben aangekocht uit de haard of die runderen hebben geleverd aan de haard gedurende de voorbije jaren. Alle runderen op deze contactbeslagen worden eveneens verplicht getuberculineerd en bij ongunstige resultaten verder opgevolgd.
• Bedrijven die haard werden verklaard en opgeruimd werden, contactbeslagen en verdachte beslagen worden tijdens de stalperiode gedurende 5 opeenvolgende jaren met staltuberculinaties opgevolgd.
• Runderen van bedrijven die rauwe melk of rauwmelkse producten leveren aan de eindverbruiker worden ook jaarlijks getuberculineerd omwille van het zoonotisch aspect van rundertuberculose.

Nieuwe benadering betreffende de bewaking en de bestrijding vanaf februari 2021

• 03/12/2020 : Webinar KB tuberculose
  • Presentatie "Oorsprong van de nieuwe aanpak van de bestrijding van rundertuberculose" (Herman Claeys - FOD Volkgsgezondheid)
    1 Context van de redactie van een nieuw KBTBCHC NL (PDF)450.58 KB
  • Presentatie "Het nieuwe bestrijdingsprogramma rundertuberculose" (Daphné Tamigniaux - FOD Volkgsgezondheid)
    2 Nieuwe bestrijdingsprogramma tegen rundertuberculose NL (PDF)512.36 KB
  • Presentatie "Diagnostiek van boviene tuberculose" (Sciensano)
    3 NRL Sciensano NL (PDF)1,355.98 KB
  • Presentatie "Praktische aspecten van de bestrijding van de rundertuberculose" (Willem Van Praet - DGZ)
    4 DGZ NL (PDF)441.56 KB
  • Presentatie "Nieuwe wetgeving inzake de bestrijding van rundertuberculose: Vergoedingen" (Kirsten Ceulemans - FOD Volksgezondheid)
    5 vergoedingen NL (PDF)174.56 KB
  • Presentatie "Nieuwe wetgeving inzake de bestrijding van rundertuberculose en new Animal Health Law (AHL)" (Kirsten Ceulemans - FOD Volksgezondheid)
    6 TUB en AHL NL (PDF)235.92 KB
      ° Antwoorden op vragen die tijdens het webinar worden gesteld
• 01/02/2021
  • Vademecum
  • Beslissingbomen
• 06/04/2021
  • Verklaringsnota interferon gamma
    2021 04 19 VERKLARINGSNOTA INTERFERONGAMMA FAVV NL (PDF)155.48 KB

Maatregelen bij een verdenking - Document in herziening
Alle bioveiligheidsmaatregelen worden genomen om de verspreiding van een mogelijke besmetting te voorkomen.
Het beslag wordt geblokkeerd en het statuut voor rundertuberculose wordt ”opgeschort”. De aan- of afvoer van runderen is verboden. Niettemin is het, met toestemming van het Agentschap en mits het rund vergezeld is van een officiële ,vrijgeleide toegelaten om een rund rechtstreeks over te brengen naar een aangeduid slachthuis. Verdacht aangetaste of aangetaste dieren worden op stal gebracht en afgezonderd van andere dieren van het veebeslag. Ze mogen geen rechtstreeks of onrechtstreeks contact meer hebben met de andere runderen van het veebeslag.
De verantwoordelijke dient direct na de kennisgeving van de verdenking door de inspecteur van het Agentschap zijn bedrijfsdierenarts te ontbieden die binnen de acht dagen de tuberculinatie van alle runderen van het veebeslag dient uit te voeren.
De maatregelen worden opgeheven indien op basis van een epidemiologisch onderzoek en een risicoanalyse door de inspecteur van het Agentschap met voldoende zekerheid kan worden aangenomen dat er geen sprake is van rundertuberculose. Bovendien dient de tuberculinatie van het beslag volgende resultaten te hebben opgeleverd:

• Indien in het veebeslag enkel één of meer verdacht aangetaste runderen gehouden werden, dienen alle runderen negatief te hebben gereageerd.
• Indien in het veebeslag één of meer aangetaste runderen gehouden werden, dienen:
  • alle aangetaste runderen op bevel geslacht te zijn en kon bij bijkomend laboratoriumonderzoek geen Mycobacterium bovis worden aangetoond;
  • alle resterende dieren tweemaal negatief te hebben gereageerd na de bovenvermelde tuberculinatie en na een tweede tuberculinatie van het veebeslag uitgevoerd ten vroegste 2 maanden en ten laatste 3 maanden na het slachten van de aangetaste runderen.

Het is verboden om rauwe melk of melk, die geen gepaste thermische behandeling heeft ondergaan die met zekerheid Mycobacterium bovis doodt, te gebruiken voor menselijke consumptie. Melk van aangetaste of verdacht aangetaste dieren mag niet worden opgehaald.

Maatregelen in de haard - Document in herziening
Alle bioveiligheidsmaatregelen worden genomen om de verspreiding van de besmetting te voorkomen.
Indien rundertuberculose bevestigd wordt door isolatie van Mycobacterium bovis bij één of meerdere runderen van een veebeslag na laboratoriumonderzoek, wordt het veebeslag haard verklaard.
Het beslag blijft geblokkeerd en het statuut voor rundertuberculose wordt ”haard”. De aan- of afvoer van runderen is verboden. Niettemin is het, mits toestemming van het Agentschap en mits het dier vergezeld is van een officiële vrijgeleide, toegelaten om een rund rechtstreeks over te brengen naar een aangeduid slachthuis. Verdacht aangetaste of aangetaste dieren dienen opgestald en afgezonderd te worden van andere dieren van het veebeslag. De runderen van het beslag mogen geen rechtstreeks of onrechtstreeks contact hebben met runderen van een ander veebeslag.
De stallen, infrastructuur, ruimten, materieel, … en alle gereedschap, die voor het rundvee worden gebruikt, worden regelmatig gereinigd en ontsmet.
Mest, mestgier en gier dienen te worden gestockeerd en behandeld volgens de instructies van het Agentschap.
Het is verboden colostrum of melk van door tuberculose aangetaste koeien te gebruiken voor de voeding van dieren, tenzij na een gepaste thermische behandeling, die met zekerheid Mycobacterium bovis doodt.
Het is verboden rauwe melk, warmtebehandelde melk en producten op basis van melk, geproduceerd door een met rundertuberculose aangetast rund te gebruiken voor menselijke consumptie. De melk en producten op basis van melk geproduceerd door de niet met rundertuberculose aangetaste  dieren mogen enkel aan een zuivelfabriek  worden geleverd om er een thermische behandeling, die met zekerheid Mycobacterium bovis doodt, te ondergaan.
Het Agentschap maakt een gezondmakingsplan op voor de haard, waarin de aangetaste of verdacht aangetaste runderen van het veebeslag, die moeten worden afgeslacht, vermeld worden. Eventueel kan de afslachting van alle dieren in het kader van een totale opruiming worden bevolen.
De maatregelen in de haard worden opgeheven indien:

• ofwel alle getuberculineerde runderen telkens negatief hebben gereageerd bij ten minste twee opeenvolgende tuberculinaties van het veebeslag, waarbij de eerste tuberculinatie pas uitgevoerd wordt ten vroegste zes maanden nadat het laatste rund, dat deel uitmaakt van het gezondmakingsplan, geslacht werd, en de tweede tuberculinatie ten vroegste zes maanden na de eerste;
• ofwel alle runderen van het veebeslag geslacht werden en de stallen, lokalen, inrichtingen, recipiënten en alle gereedschap dat in contact is geweest met runderen werden gereinigd en ontsmet volgens de instructies van het Agentschap.

De verantwoordelijke is verplicht gedurende 5 jaren na de opheffing van de maatregelen jaarlijks een tuberculinatie van het veebeslag te laten uitvoeren door zijn bedrijfsdierenarts.

Maatregelen in de contactbeslagen van een haard - Document in herziening
Contactbeslagen worden geblokkeerd en het statuut voor rundertuberculose wordt ”opgeschort”. Alle runderen moeten worden getuberculineerd binnen de 15 dagen na het ontvangen van de opdracht tot een verplichte staltuberculinatie van de LCE. De blokkering wordt opgeheven na ontvangst van een negatief resultaat voor alle getuberculineerde dieren. Van zodra een tuberculinatie niet negatief is, wordt het statuut  van het beslag als ”verdacht” aangegeven.
Een staltuberculinatie wordt met een enkelvoudige tuberculinatie uitgevoerd, tenzij bepaalde indicaties een vergelijkende tuberculinatie verantwoorden; deze zal dan door de LCE worden opgelegd.
Het vertrek van runderen uit een contactbeslag rechtstreeks naar een slachthuis kan uitzonderlijk worden toegestaan mits akkoord van de LCE. De afvoer is enkel mogelijk indien de dieren vooraf worden getuberculineerd met een negatief resultaat bij de aflezing. Indien de verantwoordelijke deze tuberculinatie niet wenst uit te voeren voor de slachting, zullen van deze slachtrunderen monsters worden genomen met het oog op een PCR-analyse en een cultuur. Het beslag blijft geblokkeerd zolang het resultaat van de PCR-analyse niet toelaat om een besmetting met M. bovis uit te sluiten.
Voor wat betreft de melk, worden de volgende maatregelen genomen:

• Indien het statuut van het bedrijf werd ”opgeschort”, zijn er geen bijzondere maatregelen van toepassing in afwachting van de resultaten van de staltuberculinatie: de melk kan verder worden geleverd aan de zuivelfabriek en rechtstreekse verkoop is toegelaten
• Indien het statuut van het bedrijf als ”verdacht” wordt aangegeven omwille van een ongunstig resultaat van de tuberculinatie, dient de melkveehouder de zuivelfabriek te verwittigen en mag enkel de melk worden opgehaald van dieren die negatief hebben gereageerd op de tuberculinatie. De rechtstreekse verkoop is verboden.

Tuberculose bij vrij wild

Omzendbrief met betrekking tot de reglementaire verplichtingen van de gekwalificeerde personen inzake eerste onderzoek van jachtwild - Oproep tot waakzaamheid met betrekking tot letsels die wijzen op Afrikaanse varkenspest of op tuberculose bij vrij wild.

• Foto's laesies Tuberculose (zie bijlage 2)
• Foto's laesies AVP (zie bijlage 1)