Andere informatie en diensten van de overheid: www.belgium.be

In de handel brengen van insecten en levensmiddelen op basis van insecten voor humane consumptie

foto insect

 

1. Wetgeving

 2. Beleid

 3. Voedselveiligheidsvoorschriften

 4. Nuttige links

 

1. Wetgeving

Volgens Gedelegeerde Verordening (EU) 2019/625 zijn insecten: voor menselijke consumptie bestemde levensmiddelen die bestaan uit, geïsoleerd zijn uit of vervaardigd zijn uit insecten of delen daarvan, met inbegrip van alle levensstadia van insecten, en die in voorkomend geval zijn toegelaten overeenkomstig Verordening (EU) 2015/2283 en worden vermeld in Uitvoeringsverordening (EU) 2017/2470.

Volgens de Europese "novel foods" Verordening (EU) 2015/2283 worden alle levensmiddelen op basis van insecten (niet alleen delen van insecten of extracten, maar ook gehele insecten en hun bereidingen), bij gebrek aan bewijsmateriaal voor een significante gebruiksgeschiedenis voor 15 mei 1997 binnen de Europese Unie, beschouwd als “novel foods”.

Bijgevolg moet op Europees niveau een toelating als “novel food” verkregen worden vooraleer insecten voor humane consumptie binnen de EU in de handel gebracht mogen worden.

Omdat er een juridische onzekerheid bestond rond het toepassingsgebied van « de oude » novel foods-wetgeving (Verordening (EG) Nr. 258/97, sinds 1 januari 2018 opgeheven door Europese Verordening (EU) 2015/2283), tolereerden de Belgische overheden dat bepaalde gehele insecten voor humane consumptie in de handel werden gebracht. Het ging alleen om insecten die behoren tot tien soorten waarvoor de voedselveiligheid werd geëvalueerd in een gemeenschappelijk advies van het Wetenschappelijk Comité van het FAVV en de Hoge Gezondheidsraad (Gemeenschappelijk advies SciCom 14-2014 en HGR nr. 9160).

Na 1 januari 2018 werd het Belgische tolerantiebeleid voortgezet voor die gehele insecten die al getolereerd werden en waarvoor reeds een aanvraag tot goedkeuring als novel food ingediend werd.

In een uitspraak van het Europees hof van Justitie van 1 oktober 2020 werd de juridische onzekerheid opgeheven en werd bepaald dat gehele insecten niet binnen het toepassingsgebied van Verordening (EG) Nr. 258/97 vallen (rechtszaak C-526/19).

Het tolerantiebeleid dat in België bestond werd bijgevolg opgeheven en vervangen door de toepassing van de overgangsmaatregelen, die voorzien zijn in paragraaf 2 van artikel 35 van Verordening (EU) Nr. 2015/2283.

Zie punt 2 "Beleid" hieronder en de Q&A van de FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu (FOD Volksgezondheid).

De overgangsmaatregelen worden beëindigd wanneer de Europese Commissie een beslissing over een toelatingsaanvraag heeft genomen. De gevolgen hangen af van de genomen beslissing, zie de Q&A van de FOD Volksgezondheid voor meer uitleg.

2. Beleid

Aangezien gehele insecten niet binnen het toepassingsgebied van Verordening (EG) Nr. 258/97 vallen, maar volgens Verordening (EU) 2015/2283 als «novel foods» beschouwd worden, mogen ze volgens de overgangsmaatregelen verder in de handel gebracht worden tot een besluit genomen is over hun toelatingsaanvraag als «novel food» en dit onder volgende cumulatieve voorwaarden:

- de gehele insecten en levensmiddelen op basis van deze insecten werden legaal in de handel gebracht voor 1 januari 2018, en

- een toelatingsaanvraag als «novel food» werd uiterlijk voor 1 januari 2019 ingediend.

In België gaat dit om gehele insecten die behoren tot de insectensoorten die als veilig geëvalueerd werden in het “Gemeenschappelijk advies SciCom 14-2014 en HGR nr. 9160”

De overgangsmaatregelen gelden dus alleen voor gehele insecten en dit alleen voor de respectievelijke toepassingen die opgenomen zijn in de toelatingsaanvragen die ingediend werden bij de Europese Commissie (zie de Q&A van de FOD Volksgezondheid). Er moet dus zowel rekening gehouden worden met het soort insect en het ontwikkelingsstadium (bijv. volwassen), als met de technologische behandeling die de gehele insecten ondergaan hebben en de categorieën van producten waarin ze gebruikt worden. Aangezien aanvragen uiterlijk voor 1 januari 2019 moesten ingediend worden om in aanmerking te komen voor de overgangsmaatregelen, terwijl voor het voorgaande Belgische gedoogbeleid de aanvraag reeds voor 1 januari 2018 moest ingediend zijn, werd dit aangepast en worden meer toepassingen getolereerd. De details vind u in de bijlage van de Q&A van de FOD Volksgezondheid.

In België mogen gehele insecten op de markt zijn op voorwaarde dat ze:

  • goedgekeurd zijn als novel food, of;
  • vallen onder de overgangsmaatregelen die in België van toepassing zijn en;
  • geproduceerd worden door

Belgische operatoren die geregistreerd zijn bij het FAVV, of;
operatoren in andere EU-lidstaten, waar deze producten legaal op de markt zijn, of;
operatoren in derde landen, op voorwaarde dat deze landen opgenomen zijn in de lijst van derde landen waaruit de binnenkomst in de Unie van zendingen insecten is toegestaan, volgens de van kracht zijnde wetgeving (Uitvoeringsverordening 2021/405 ). De insecten moeten vergezeld zijn van een officieel gezondheidscertificaat voor intrede in de Europese unie (zie http://data.europa.eu/eli/reg_impl/2020/2235/2021-04-21 ) ingevuld door de bevoegde autoriteiten van het derde land. Er moet voldaan zijn aan de vereisten in Verordening (EU) 2017/625 betreffende officiële controles en andere officiële activiteiten die worden uitgevoerd om de toepassing van de levensmiddelen- en diervoederwetgeving en van de voorschriften inzake diergezondheid, dierenwelzijn, plantgezondheid en gewasbeschermingsmiddelen te waarborgen. Zie https://www.favv-afsca.be/professionelen/invoer/.
Bijgevolg geldt de Belgische tolerantie niet voor (levensmiddelen op basis van) insecten die niet beschikken over een toelating als novel foods en ook niet voldoen aan de voorwaarden van de overgangsmaatregelen zoals vermeld in de bijlage van de Q&A van de FOD Volksgezondheid (bijv. de insecten worden niet in hun geheel gebruikt).

Hoe is de situatie in de andere EU lidstaten?

De als novel food goedgekeurde (levensmiddelen op basis van) insecten mogen binnen de volledige EU op de markt gebracht worden. Als u levensmiddelen op basis van) insecten, die onder de in België toegepaste overgangsmaatregelen vallen, wil aankopen of verkopen in een andere lidstaat is het nodig om bij de bevoegde autoriteiten van deze lidstaat na te gaan hoe de overgangsmaatregelen in de betreffende lidstaat worden toegepast. Zo is het niet toegelaten om insecten aan te kopen in een lidstaat waar ze niet legaal in de handel zijn om ze, eventueel na verdere verwerking, in de handel te brengen in België.

Uitvoer naar derde landen

Als (levensmiddelen op basis van) insecten goedgekeurd zijn als novel food of onder de toepassing van de overgangsmaatregelen vallen, is productie in België toegelaten op voorwaarde dat de geldende regels gerespecteerd worden. Als (levensmiddelen op basis van) insecten binnen de EU in de handel worden gebracht, zelfs als de eindbestemming een derde land is, moet de Belgische producent zich registreren bij het FAVV en zal hij onderworpen zijn aan officiële controles.

Bijvoorbeeld: een kweker van insecten levert aan een producent die de insecten verwerkt tot graanrepen, waarna de graanrepen naar een derde land worden uitgevoerd. Zowel de kweker als de producent moeten bij het FAVV geregistreerd zijn en de insecten moeten toegelaten zijn om in België op de markt te komen (goedgekeurd zijn als novel food of vallen onder de overgangsmaatregelen).

In het geval dat (levensmiddelen op basis van) insecten niet in België op de markt mogen komen en ze alleen bestemd zijn voor uitvoer naar een derde land dat de invoer van deze levensmiddelen vanuit België en de consumptie er van op haar territorium toelaat, kan de geïnteresseerde operator contact opnemen met zijn lokale controle eenheid (LCE). In elk geval mag de operator deze (levensmiddelen op basis van) insecten niet binnen de EU in de handel brengen, hij mag dus geen beroep doen op intermediaire operatoren binnen de EU (bijv. voor het kweken of voor een verwerkingsstap). De producent moet dus zelf het volledige proces verzekeren.

Het is altijd de verantwoordelijkheid van de producenten van (levensmiddelen op basis van) insecten om toe te zien op het respecteren van eventuele bijkomende vereisten, die opgelegd worden door het invoerende land.

Hoe kan een toelating bekomen worden voor nieuwe voedingsmiddelen (“novel foods”)?

De toelatingsaanvragen worden door een operator (of door een consortium van operatoren) voorgelegd aan de Europese Commissie via een "e-submission"-systeem. De Commissie evalueert de geldigheid van de dossiers (= validatiefase).

U kan de samenvattingen van de gevalideerde aanvragen terugvinden op de website van de Europese Commissie (https://ec.europa.eu/food/safety/novel_food/authorisations/summary-applications-and-notifications_en).

De Commissie legt de geldige aanvragen ter advies voor aan de Europese autoriteit voor voedselveiligheid (EFSA). Als de wetenschappelijke opinie van EFSA gunstig is, zal de Commissie, in samenwerking met de overheden van de lidstaten, een toelating verlenen. Het betreffende novel food zal toegevoegd worden aan de Europese Unielijst van goedgekeurde "novel foods").

Zie voor meer informatie de Q&A van de FOD Volksgezondheid.

                                                                                                                                                                                            

3. Voedselveiligheidsvoorschriften

Voor het in de handel brengen van volledige insecten en levensmiddelen op basis van volledige insecten gelden de algemene principes van de levensmiddelenwetgeving, onder meer de toepassing van de goede hygiënepraktijken, traceerbaarheid, meldingsplicht, etikettering en de implementatie van een autocontrolesysteem gebaseerd op de HACCP-principes (beheersing van o.a. chemische en microbiologische gevaren).

Zo zijn alle exploitanten in de voedselketen onderworpen aan de "General Food Law" (Verordening (EG) 178/2002) die de algemene voorschriften van de levensmiddelenwetgeving vastlegt.

De exploitanten van levensmiddelenbedrijven die insecten kweken en levende insecten in de handel brengen voor humane consumptie vallen onder de voorschriften van Verordening (EG) nr. 852/2004 die gelden voor exploitanten uit de primaire sector. Deze operatoren moeten bij het FAVV geregistreerd zijn. Het voeder gegeven aan insecten bestemd voor humane consumptie valt onder de diervoederwetgeving en moet voldoen aan de algemene voorschriften voor diervoederhygiëne uit Verordening (EG) 183/2005. Insecten gehouden voor humane consumptie vallen onder de definitie van landbouwhuisdieren, meer in het bijzonder onder de voedselproducerende dieren. De diervoederregels die gelden voor voeder voor andere landbouwhuisdieren zoals varkens, runderen en pluimvee zijn hierdoor eveneens van toepassing op insecten. Meer gedetailleerde informatie kan men vinden op de website van het FAVV.

De exploitanten die insecten hanteren, bereiden, verwerken, opslaan, uitstallen of vervoeren, om ze in de handel te brengen voor humane consumptie, vallen onder de voorschriften van Verordening (EG) 852/2004 en Verordening (EG) 853/2004.

De voorschriften betreffende de etikettering van voorverpakte en niet-voorverpakte levensmiddelen vermeld in Verordening (EU) 1169/2011 zijn van toepassing.

Opgelet:

  • Personen die allergisch zijn aan schaal- en schelpdieren en/of huisstofmijt kunnen allergisch reageren bij het eten van insecten. Zie bijv. de EFSA-adviezen met betrekking tot “novel food” aanvragen, zoals voor de gele meelworm, Tenebrio molitor. Het etiket moet een waarschuwing vermelden: “personen die allergisch zijn aan schaal- en schelpdieren en/of huisstofmijt zouden allergisch kunnen reageren op de consumptie van insecten”.
  • In voorkomend geval, moet het etiket vermelden dat de poten en/of de vleugels verwijderd moeten worden vóór consumptie (krekels, sprinkhanen).

Volgens het Gemeenschappelijk advies SciCom 14-2014 en HGR nr. 9160, is een verhittingsstap (bijv. door blancheren, koken in water of ovendrogen) aanbevolen als kiemreducerende behandeling voordat het product in de handel gebracht wordt. Sporenvormende bacteriën vormen een potentieel risico bij de consumptie van insecten, geschikte bewaarcondities worden dan ook sterk aanbeloven. Gezien de relatief lange houdbaarheidsdatum van gedroogde of gevriesdroogde insecten moet ook rekening gehouden worden met het aantal pathogenen dat in het product kan uitgroeien tot aan het einde van de houdbaarheid.

Levensmiddelen die in de handel gebracht worden moeten periodiek getest worden op de aanwezigheid van ziekteverwekkers vermeld in:

- De toelating als novel food, bijvoorbeeld de criteria voor Tenebrio molitor, zie: Uitvoeringsverordening (EU) 2021/882 van de Commissie van 1 juni 2021 tot toelating van het in de handel brengen van gedroogde larve van Tenebrio molitorr als nieuw voedingsmiddel krachtens Verordening (EU) 2015/2283.

- Voor de insecten die onder de overgangsmaatregelen vallen kan men zich baseren op  de voedselveiligheidscriteria vermeld in Verordening (EG)  2073/2005, voor Salmonella spp. en Listeria monocytogenes.

Andere micro-organismen

Andere relevante micro-organismen voor analyse zijn totaal aeroob kiemgetal bij 30°C, Enterobacteriaceae, Bacillus cereus, Staphylococcus coagulase +, gisten en schimmels. Zie ook: http://www.favv-afsca.fgov.be/thematischepublicaties/inventaris-acties.asp en http://www.afsca.be/wetgeving/hygiene/microbiologischecriteria/.

Enterobacteriaceae, kiemgetal, Staphylococcus coagulase + … zijn proceshygiënerichtwaarden of distributierichtwaarden. Deze zijn niet bindend, het wil zeggen dat de contaminatie hoger ligt dan men van het product kan verwachten.

Wanneer er een non-conformiteit is voor een voedselveiligheidsrichtwaarde of -criterium, dan moeten de gepaste maatregelen en acties ondernomen worden, bijvoorbeeld uit de handel name / recall.

Alle stoffen die gebruikt worden tijdens het kweken van de insecten of tijdens de productie van levensmiddelen op basis van insecten (bijv. biociden, voedseladditieven, additieven voor diervoeders…) moeten zijn toegestaan voor het beoogde gebruik.

Voor operatoren uit de sectoren verwerking en/of distributie die insecten of levensmiddelen op basis van insecten in de handel brengen voor humane consumptie is een voor de uitgevoerde activiteiten gepaste toelating/erkenning van het FAVV vereist. Zie: https://www.favv-afsca.be/professionelen/erkenningen/.

Contacteer uw lokale controle-eenheid (LCE) bij vragen: https://www.favv-afsca.be/professionelen/contact/lce/.

                                                                                                                                                                                             

4. Nuttige links

  • FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu:

Algemene informatie over Novel Food
Aanvraagprocedure voor het bekomen van een toelating
Q&A omtrent de wetgeving inzake Novel Food met betrekking tot insecten bestemd voor humane consumptie
https://www.health.belgium.be/nl/informatiebrochure-novel-food
Contactadres FOD Volksgezondheid, o.a. voor vragen m.b.t. de novel food status van een product: novelfood@health.belgium.be