Voedselveiligheidscultuur

De “voedselveiligheidscultuur” (Food Safety Culture: FSC) verwijst naar de waarden, overtuigingen, gedragingen en normen die binnen een bedrijf gedeeld worden en bijdragen tot de veiligheid van de productie, de verwerking en de hantering van levensmiddelen, en dus tot de voedselveiligheid. Het gaat niet alleen om het naleven van regels en procedures, maar vooral over individuele en collectieve handelingen op alle niveaus van een organisatie om een werkomgeving te creëren waarin de voedselveiligheid altijd prioriteit heeft.

Het creëren en het verder onderhouden en ontwikkelen van een FSC zijn onontbeerlijk voor alle operatoren om een zo hoog mogelijk niveau van voedselveiligheid te waarborgen. Dit is een wettelijke verplichting uit Verordening (EG) nr. 852/2004 voor alle actoren in de agrovoedingsketen, met uitzondering van de primaire productie. Het is niet enkel een verplichting voor de bedrijven die levensmiddelen verwerken, maar ook voor supermarkten, detailhandelszaken en horeca, onafhankelijk of het om grote of kleine bedrijven gaat.

Een FSC moet aanwezig zijn op alle niveaus van het bedrijf, van het management tot de medewerkers op de werkvloer moet men betrokken zijn aangezien iedereen, op zijn niveau, een rol en een verantwoordelijkheid heeft bij het waarborgen van de voedselveiligheid.

Het management moet van voedselveiligheid zijn topprioriteit maken. Ze staan in voor het nodige beleid, leggen de standaard, en voorzien de nodige middelen om een sterke FSC te ondersteunen en te bevorderen.

Alle medewerkers, van de kwaliteitsverantwoordelijken tot productiemedewerkers en het onderhoudspersoneel, moeten goed opgeleid zijn en zich bewust zijn van het belang van en hun rol binnen een goed ontwikkelde FSC.

Operatoren moeten een passende FSC creëren en in stand houden, maar de strategie waarmee dat dient te gebeuren is niet universeel en kan variëren afhankelijk van de aard en de omvang van het bedrijf. Er zijn echter een aantal belangrijke sleutelelementen om tot een passende FSC te komen, waaronder het engagement van het management, leiderschap, bewustzijn, communicatie en beschikbaarheid van middelen. Dit kan als volgt worden vertaald:

• Alle medewerkers (van management tot op de werkvloer) moeten zich bewust zijn van de gevaren voor de voedselveiligheid en het belang van voedselveiligheid en hygiëne. Deze sensibilisering over het “hoe” en het “waarom” van goede praktijken, draagt bij tot het engagement en de betrokkenheid van het personeel, wat de duurzaamheid van de voedselveiligheidscultuur en bijgevolg de voedselveiligheid ten goede komt.
• Daartoe is het essentieel dat het management zijn leiderschapsrol opneemt waarbij voedselveiligheid is verankerd in alle acties en beslissingen. Het management moet een voortrekkersrol opnemen en het voorbeeld geven door instructies aangaande voedselveiligheid in de praktijk te brengen en de werknemers hierbij te betrekken. Werkinstructies en productieprocessen kunnen gemakkelijk worden omschreven en gemeten, maar het is belangrijk de juiste actie, het juiste gedrag en de juiste groepsnormen voor voedselveilig handelen en denken aan te moedigen.
• Om tot een sterke FSC te komen en deze te behouden, moeten voldoende middelen (tijd, personeel, infrastructuur, opleidingen, ...) ter beschikking worden gesteld om ervoor te zorgen dat iedereen het belang van voedselveiligheid begrijpt en dat iedereen zijn taken in alle veiligheid kan uitvoeren.
• Ten slotte is het van essentieel belang om een duidelijke en open communicatie tussen alle medewerkers van het bedrijf (binnen dezelfde afdeling, maar ook tussen verschillende afdelingen) te bewerkstelligen. Dit zorgt ervoor dat iedereen op dezelfde golflengte zit.

Een passende FSC is cruciaal om de veiligheid van voedingsproducten op een duurzame manier te waarborgen. Ze helpt incidenten te voorkomen, versterkt het vertrouwen van de klanten en beschermt de gezondheid van consumenten. Bovendien gaat voedselveiligheid, wanneer ze in de bedrijfscultuur is opgenomen, integraal deel uitmaken van de dagelijkse processen waardoor fouten vermeden, processen geoptimaliseerd, verspilling tegengegaan en de kosten gerelateerd aan productterugroepingen gereduceerd kunnen worden. Een sterke FSC komt bovendien niet alleen de voedselveiligheid, maar ook de voedselkwaliteit ten goede.

Het ontwikkelen van een dergelijke FSC gebeurt niet van vandaag op morgen. Het is een continu proces waarvoor alle medewerkers zich dagelijks moeten inzetten. De FSC mag niet als een eenvoudig onderdeel van het voedselveiligheidsprogramma worden beschouwd, maar vormt een fundament dat alle praktijken, waarden en normen met betrekking tot voedselveiligheid omvat.

Als operator van of medewerker in een levensmiddelenbedrijf speel je een cruciale rol in het bevorderen en het behoud van een passende FSC. Hieronder enkele van de belangrijkste verantwoordelijkheden:

• Standaardprocedures volgen: Zorg ervoor dat je altijd de vastgestelde voedselveiligheidsprocedures volgt, daarbij de persoonlijke beschermingsmiddelen correct gebruikt, de hygiënevoorschriften naleeft en de nodige controles uitvoert.
• Actief deelnemen aan opleidingen: Neem deel aan aangeboden opleidingen en bijscholingen. Zo blijf je op de hoogte van de laatste regelgeving en technieken.
• Problemen melden: Meld onmiddellijk elke onregelmatigheid, elk probleem of potentieel gevaar dat je tegenkomt. Hierdoor kunnen onder meer processen worden geoptimaliseerd en voedselveiligheidsincidenten worden voorkomen.
• Meewerken en ondersteunen : Werk als team samen met je collega’s en ondersteun elkaar om hoge voedselveiligheidsnormen te handhaven.

Bovendien is een regelmatige beoordeling van je FSC essentieel om een sterke FSC en dus een hoog niveau van voedselveiligheid te behouden. Om ervoor te zorgen dat deze beoordelingen doeltreffend zijn, is het eerst en vooral noodzakelijk om het maturiteitsniveau van de bestaande FSC te bepalen. Dit betekent dat zowel de sterke punten als de domeinen waar verbetering mogelijk is, in kaart moeten worden gebracht.

Wanneer je je FSC wil evalueren moeten verschillende aspecten in beschouwing worden genomen, zoals de te beoordelen elementen (betrokkenheid van het management, sensibilisering/opleiding van het personeel, beschikbare middelen, enz.), de te gebruiken methode (kwalitatief of kwantitatief), de te betrekken bedrijfsniveaus en de manier waarop de verzamelde gegevens zullen worden geanalyseerd. Om te komen tot een globaal, doch ook gedetailleerd beeld van je FSC, geniet een aanpak die kwalitatieve en kwantitatieve methoden combineert de voorkeur. Hieronder volgt een niet-exhaustieve lijst van de verschillende evaluatiemogelijkheden:

• Analyse van incidenten: onderzoek de oorzaken van incidenten, breng de zwakke punten van je systeem in kaart en zoek naar manieren om te voorkomen dat ze zich herhalen.
• Analyse van klachten: ga na hoeveel klachten er zijn en welke aanpassingen na deze klachten werden doorgevoerd.
• Interne en eventueel externe audits: regelmatig controles verrichten om de toepassing van de normen en voedselveiligheidsprocedures te evalueren en, indien nodig, te verbeteren.
• Personeelsenquête: evalueer de ervaringen, moeilijkheden en behoeften van je personeel.

Ontwikkel op basis van een resultatenanalyse (bv. identificatie van terugkerende thema’s/opvattingen, ...) een actieplan met specifieke maatregelen ter versterking van de FSC. Volg daarna de ondernomen acties op om ervoor te zorgen dat ze doeltreffend zijn. Plan ten slotte regelmatig evaluaties om de vooruitgang te monitoren en de strategieën zo nodig bij te sturen.

Zoals vereist door de wetgeving moeten de operatoren een passende FSC implementeren en in stand houden, maar dat ook kunnen aantonen. De bevoegde autoriteiten, zoals het FAVV, zijn verplicht zijn om de aanwezigheid van een passende FSC te controleren.

• Mededeling van de Commissie (2022/C355/01)
  Deze mededeling geeft bijkomende richtlijnen, met name rond de FSC-audit, en bevat een voorbeeld van controlelijst voor de bevoegde autoriteiten en een modelenquête voor het evalueren van de FSC bij medewerkers.
• Codex Alimentarius-norm - CXC 80-2020
• Verordening (EG) nr. 852/2004